अमृत गिरी

बुटवल। छिमेकी मुलुक भारतले सय घण्टामा सय किलोमिटर स्तरीय पिच सडक निर्माण गरेर विश्व कीर्तिमान कायम ग¥यो । उत्तर प्रदेशका औद्योगिक क्षेत्रहरु, कृषि क्षेत्र र शैक्षिक संस्थाहरु आदिलाई एउटै सडक सञ्जालमा जोड्नेगरी गाजियाबाद–अलिगढ एक्सप्रेस–वेको निर्माण गरेको हो ।

हामीकहाँ यस्ता कुरा एकादेशका कथा जस्ता हुन्छन् । अझ अहिले त काम सम्पन्न भएपनि राज्यले भुक्तानी दिन सकिरहेको छैन । ठेक्काअनुसारका अर्बौं बराबरका काम सम्पन्न भएको वर्षदिन बित्न लाग्दासमेत सरकारले निर्माण कम्पनीलाई पैसा नदिएको अवस्था छ । यसैले देशभरका ठूलासाना निर्माण व्यवसायीहरुले हालै काठमाण्डौमा विरोध प्रदर्शन गरेका थिए ।
मुलुकको प्रमुख व्यापारिक तथा आर्थिक केन्द्रका रुपमा रहेको बुटवलको मुख्य बजार क्षेत्रमा रहेको सवा तीन किलोमिटर सडक निर्माण सुरु भएको झण्डै एक दशक पुग्न लाग्यो तर अझै पूरा भएको छैन । ०६९ सालमा ४ लेनमा निर्माण भएको यो खण्ड पछि ६ लेनमा विस्तार सुरु भएपछि हालसम्म निर्माण पूरा नहुँदा यसक्षेत्र अस्तव्यस्त जस्तै छ ।

बुटवलको राजमार्ग चौराहादेखि गोलपार्कसम्मको ३.२५ किमी सडक विस्तारको काम सुरु भएको ८ वर्ष जति भयो र करिब ३५ करोड रुपैयाँ जति खर्च भइसक्यो तर, यहाँ आधा जति पनि काम पूरा भएको छैन । मुख्य सडकमा हाल सामान्य लेभल मिलाउने डीबीएमको काम मात्रै भएको छ । मुख्य पिचको काम त सुरु भएकै छैन । यो सडकलाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरको अस्फाल्ट पिच गर्ने योजना हो ।

तीन वर्षमा ५७ दुर्घटना, २० जनाको मृत्यु
सडक निर्माणमा भएको ढिलाइसँगै उत्पन्न भएको जोखिम उस्तै छ । बुटवलको योगिकुटीदेखि सिद्धबाबासम्मको खण्डमा पछिल्ला पछिल्ला तीन वर्षमा ५७ वटा सवारी दुर्घटना भएका छन् । ती दुर्घटनामा २० जनाको मृत्यु भएको छ । अधिकांश दुर्घटना जोखिमपूर्ण सडकका कारण भएका हुन् । नेपाल प्रहरी राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन कार्यालय बुटवलका सूचना अधिकारी डिएसपी होमबहादुर थापाका अनुसार तीन वर्षमा भएका ती दुर्घटनामा ४९ जना गम्भीर घाइते भएका छन् ।

८ वर्षमा आधा पनि काम भएन
सुरुका केही वर्ष साइट क्लियर नहुँदा र मुद्दामामिलाका झमेला हुँदा निर्माण कार्य प्रभावित भएपनि पछि यी सबै समस्या समाधान हुँदासमेत कामले गति लिएको छैन । सम्झौताअनुसार २०७६ असोज १२ गतेसम्म सक्नुपर्ने थियो । तर, काम भएन र म्याद थप भयो ।
अन्तिमपटक भन्दै थप भएको म्यादको अवधि पनि २०७९ चैत ३० गतेसम्म काम सक्नुपर्ने थियो तर, यो अवधिमा पनि पूरा नभएपछि फेरि ०८० असार मसान्तसम्मका लागि म्याद थप भयो ।

अन्तिमपटक भन्दै फेरि २०८० असार मसान्त सम्ममा काम सक्नुपर्ने गरी म्याद थपिएको अवधिमा धुलो उड्ने क्षेत्रमा टालटुल भयो, पुष्पलाल पार्क र चौराहाका गोलचक्करमा ढलान भयो तर अरु प्रगति भएन । अहिलेसम्म यो सडक खण्डमा ४८ प्रतिशत जति काम मात्र पूरा भएको सडक डिभिजन कार्यालय बुटवलको प्रतिवेदनमा छ ।

डिभिजन कार्यालय बुटवलका प्रमुख डीई विसुनदास लामाले मुख्य बजार क्षेत्रको मुख्य सडक खण्डमै निर्माण कार्य सुस्त हुँदा नकारात्मक सन्देश गइरहेको बताए । साह्रै ढिलासुस्तीमा निर्माण भइरहेको र पटक–पटक म्याद थप्दासमेत प्रगति शून्यजस्तै रहेकोलगायतका विवरणसहित माथिल्ला निकाय अर्थात् निर्देशनालयमा पत्राचार गरिएको डीई लामाले बताए ।
निर्माण कम्पनीका सञ्चालक पेम्बा लामा लामो सयमदेखि यसक्षेत्रका इन्जिनियरको समेत सम्पर्कमा नरहेको इन्जिनियरहरु बताउँछन् । कम्पनीका प्रतिनिधिसमेत लामो समयदेखि कार्यालयको सम्पर्कमा आएका छैनन् । तर, फेरि म्याद थप गरी पाऊँ भन्दै निवेदन भने कार्यालयमा पेश भएको छ ।

सहर नै कुरुप बनाउने र दुई राजमार्ग गिज्याएको सडकखण्ड
बुटवलको मुख्य बजार क्षेत्रमा जम्मा ३.२५ किलोमिटर सिद्धार्थ राजमार्गको खण्ड हो । यहीँ खण्डमा पूर्व–पश्चिम महेन्द्र राजमार्ग पनि पर्छ । दुई महत्वपूर्ण र अन्तर्राष्ट्रिय राजमार्ग क्षेत्र र बुटवलकै मुख्य बजार क्षेत्र विगत ८ वर्षदेखि कुरुप जस्तै बनेको छ ।
‘यहीँका बासिन्दा हौं, यहीँ सडकका उपभोक्ता पनि हौं, ठेकेदारलाई बिन्ती बिसाएर काम गराउनुपरिरहेको अवस्था छ तर पनि प्रगति पटक्कै भएन,’ सडकको निर्माणको साइट हेरिरहेका सडक डिभिजन कार्यालय बुटवलका इन्जिनियर अरुण खत्रीको गुनासो छ । इन्जिनियर खत्रीले सडकको स्वेतपत्र जस्तै प्रतिवेदन माथिल्ला निकायमा रायसहित पेश गरिएको बताए ।

ठेकेदारलाई पेश्कीसहित झण्डै ३५ करोड भुक्तानी
दि कञ्चनजङ्घा–बिरुवा जेभी नामको निर्माण कम्पनीले यहीँ सडक खण्डका लागि हालसम्म २७ करोड ४० लाख ६७ हजार भुक्तानी लगिसकेको छ । यसका अलबा उसले ७ करोड ४६ लाख रुपैयाँ बराबरको पेश्की लगेको छ र यसको फस्र्यौट गर्नै बाँकी छ । पेश्कीसहित ३४ करोड ८६ लाख ६७ हजार रुपैयाँ निर्माण कम्पनी दी कञ्चनजङ्घा–बिरुवा जेभीले लगिसकेको सडक डिभिजन कार्यालय बुटवलको लेखा शाखाको विवरणमा छ ।
कार्यालयका सूचना अधिकारी इन्जिनियर महेश्वर लम्सालले पटक–पटक गरेर भुक्तानी भएको, म्याद थपिएको तर, काममा प्रगति नभएपछि कार्यालयले विकल्पको खोजी गरेर प्रतिवेदन माथि पठाएको जानकारी दिए । उनले कस्तो विकल्प हो भनेर खुलाएनन् ।

अब ठेक्का तोडिन सक्छ
३.२५ किमी सडक निर्माणका लागि सडक विभागले ६५ करोड लागत स्टिमेट राखेको थियो । दि कञ्चनजङ्घा–बिरुवा जेभी नामको निर्माण कम्पनीले भ्याटसहित रु.५३ करोड ९७ लाख ९९ हजार ४६७ मा ठेक्का लिएको थियो । २०७३ चैत १७ गते ठेक्का सम्झौता भएको थियो ।

तीन पटकसम्म थपिएको म्यादसम्म पनि प्रगति नभएपछि सम्बन्धित अधिकारीहरु ठेक्का तोड्ने मनस्थितिमा पुगेको स्रोतले बताएको छ । यद्यपि सम्बन्धित कार्यालयले भने यसबारेमा आधिकारिक जानकारी दिएको छैन । सडकको अवस्था हेरिरहेका सम्बन्धित इन्जिनियरहरुले रायसहितको विस्तृत प्रतिवेदन सडक निर्देशनालय काठमाण्डौमा पठाइसकेका छन् ।
ठेक्का तोड्दा राज्यलाई अर्को ठेक्का लगाउन चाहिने करिब २६ करोड बराबरको रकमको जोहो नभएकाले यसबारेमा निर्णय हुन ढिलाई भइरहेको स्रोतले बताएको छ । ठेक्का तोडियो भने निर्माण कम्पनी स्वतः कालोसूचीीमा पर्ने, उसले लगेर फस्र्यौट गर्न बाँकी करिब ८ करोड रकमको दोब्बर जरिवाना तिर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

काम सकिएका योजनाको समेत भएको छैन भुक्तानी
ठेक्का सम्झौता गरेर तोकिएको समयमै निर्माण पूरा भएका योजनाको समेत सरकारले अहिले भुक्तानी दिइरहेको छैन । निर्माण सकिएका आयोजना र स्रोत सुनिश्चितता भएका आयोजनाको समेत भुक्तानी नपाएपछि वर्तमान सरकारका विरुद्ध देशभरका निर्माण व्यवसायीहरुले हालै काठमाण्डौमा विरोध प्रदर्शन गरेका थिए । झण्डै दुई आव यता सरकारले यस्ता धेरै आयोजनामा भुक्तानी नदिएको निर्माण कम्पनीहरुको गुनासो छ ।