निश्चल ज्ञवाली
बुटवल । बालबालिका भन्नाले जन्मदेखि १८ वर्ष भन्दा कम उमेर समूहका व्यक्तिलाई बुझिन्छ । नेपालले प्रत्येक वर्ष भदौ २९ गते राष्ट्रिय बाल दिवस मनाउँदै आएको छ । यस दिनलाई बालबालिकाको अधिकार, संरक्षण, शिक्षा, स्वास्थ्य र समग्र विकासप्रति सचेतना जगाउने अवसरका रूपमा लिइन्छ । बालबालिकाको उज्ज्वल भविष्य सुनिश्चित नगरी कुनै पनि राष्ट्रले दीर्घकालीन समृद्धि हासिल गर्न सक्दैन भन्ने गहिरो सन्देश यस दिवसले दिन्छ ।
बालबालिकाको महत्व
बालबालिका मात्र भविष्यका उत्तराधिकारी होइनन्, उनीहरू वर्तमान समाजकै शक्ति र प्रेरणाका स्रोत पनि हुन् । उनीहरूमा रहेको सिर्जनशीलता, ऊर्जा र सोचलाई उचित मार्गदर्शन दिन सकियो भने उनीहरू राष्ट्रलाई अगाडि बढाउने सबैभन्दा ठूलो पुँजी बन्न सक्छन् ।
नेपालको संविधानले मौलिक हक अन्तर्गत धारा ३९ मा बालबालिकालाई शिक्षा, स्वास्थ्य, संरक्षण, पहिचान, समान अवसर र खेलकुदको अधिकार सुनिश्चित गरेको छ । तर व्यावहारिक जीवनमा ती अधिकार पूरा गर्न अझै धेरै प्रयास आवश्यक छ ।
नेपालको सन्दर्भमा बालबालिका
नेपालमा कुल जनसंख्याको झण्डै ४० प्रतिशत बालबालिकाको समूह छ । उनीहरूको अवस्था देशको भविष्यसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित हुन्छ । तर बालश्रम, गरिबी, बालविवाह, घरेलु हिंसा, तस्करी, दुव्र्यवहार र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच नहुँदा उनीहरूको अधिकार कुण्ठित हुने अवस्था अझै देखिन्छ । ग्रामीण क्षेत्रमा अझै धेरै बालबालिका विद्यालय बाहिर छन् भने शहरी क्षेत्रमा पनि प्रविधि र इन्टरनेटको दुरुपयोगले बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्यमा असर पारिरहेको छ ।
राष्ट्रिय बाल दिवसको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
नेपालले सन् १९९० (२०४७ साल) मा बालअधिकार सम्बन्धी राष्ट्रसंघीय महासन्धि (सिसिआर) लाई अनुमोदन गरेको हो ।
त्यसैबेला बालबालिकाको हकहितलाई राष्ट्रिय एजेण्डामा ल्याउने प्रयास सुरु भएको हो । यसै प्रक्रियामा नेपाल सरकारले भदौ २९ गतेलाई राष्ट्रिय बाल दिवसका रूपमा मनाउने परम्परा सुरु ग¥यो ।
यस दिवसमा विद्यालय, बालगृह, विभिन्न संघसंस्था, सरकारी निकाय र नागरिक समाजले बालबालिकासँग सम्बन्धित विविध कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छन् । कविता, चित्रकला, वक्तृत्वकला, छलफल, नाटक र जनचेतनामूलक अभियानमार्फत बालबालिकाको अधिकार र दायित्वबारे समाजलाई सचेत गराइन्छ ।
बालबालिकामा लगानीः राष्ट्र निर्माणको आधार
शिक्षाः गुणस्तरीय, व्यावहारिक र समान पहुँच भएको शिक्षा प्रणालीले मात्र उनीहरूलाई सक्षम बनाउँछ ।
स्वास्थ्यः शिशु मृत्युदर कम गर्नु, पोषण सुधार गर्नु, मानसिक स्वास्थ्यमा ध्यान दिनु अहिलेको प्रमुख चुनौती हो ।
सुरक्षाः बालश्रम, बालविवाह, तस्करी र दुरुपयोगविरुद्ध कडाइका साथ कदम चाल्न आवश्यक छ ।
सांस्कृतिक र सिर्जनात्मक विकासः खेलकुद, कला, साहित्य र प्रविधिमा उनीहरूको क्षमता उजागर गर्न अवसर उपलब्ध गराउनुपर्छ ।
हाम्रो जिम्मेवारी
बालबालिकालाई उज्ज्वल भविष्य दिन राज्य मात्र जिम्मेवार हुँदैन । परिवार, शिक्षक, समुदाय र प्रत्येक सचेत नागरिकको कर्तव्य हो कि उनीहरूलाई सुरक्षित र सकारात्मक वातावरण प्रदान गरियोस् ।
–अभिभावकले स्नेह र अनुशासन दुबै दिनुपर्छ ।
–शिक्षकले विद्यार्थीलाई केवल पुस्तककै सीमित ज्ञान नभई जीवन मूल्य सिकाउनुपर्छ ।
–समाजले बालबालिकाको आवाजलाई सम्मान गर्नुपर्छ ।
–सरकार र नीतिनिर्माताले बालमैत्री नीति र कार्यक्रमलाई व्यवहारमा उतार्नुपर्छ ।
निष्कर्षः राष्ट्रिय बाल दिवस केवल औपचारिकता मात्र होइन, बालमैत्री समाज निर्माण गर्ने प्रतिबद्धता नवीकरण गर्ने अवसर हो । बालबालिकामा गरिएको लगानी भविष्यमा राष्ट्रले पाउने सबैभन्दा ठूलो लाभ हो । यस अवसरमा हामी सबै मिलेर संकल्प गरौँ ।
–कुनै पनि बालबालिका शिक्षाबाट वञ्चित नहोस्,
–कुनै पनि बालबालिका हिंसा वा शोषणको शिकार नहोस्,
–प्रत्येक बालबालिकाले आफ्नो सपना पुरा गर्ने वातावरण पाओस् ।
बाल बालिका भविष्यका कर्णधार हुन्, बालबालिकामा लगानी नै सुनिश्चित भविष्यको थालनी हो । ६१ औं राष्ट्रिय बाल दिवसको अवसरमा सम्पूर्ण बालबालिकासहिमा हार्दिक शुभकामना । (लेखकः ज्ञवाली, लुम्बिनी बौद्ध विश्व विद्यालय स्कुल अफ ल मा अध्ययनरत छन् ।)
