टेकराज पन्थी
फागु पर्व वा होली पूर्णिमा खासगरी नेपाली तथा भारतीयहरूले प्रत्येक वर्षको फाल्गुण शुक्ल पूर्णिमा दिनमा मनाइने हिन्दूहरूको चाड हो । हिन्दू संस्कृतिअनुसार यसको इतिहास त्रेता युगसँग जोडिएको छ । त्रेता युगमा नास्तिक हिरण्यकश्यपु नामक एक राक्षसको जन्म भएको थियो । हिरण्यकश्यपुका छोरा प्रह्लाद बिष्णुका परम भक्त थिए । आफ्नै छोरा प्रह्लादले भगवान् विष्णुको आराधना गरेको हिरण्यकश्यपुलाई मन परेको थिएन । त्यसैले प्रह्लादलाई मार्न धेरै योजनाहरू बनाएका थिए । एक योजनाअनुसार हिरण्यकश्यपुले छोरालाई अग्निकुण्डमा हालेर मार्न आफ्नी बहिनी होलिकालाई जिम्मा दिएको थियो ।
हिरण्यकश्यपुकी बहिनी होलीकालाई ब्रह्माबाट आगोले नजलाउने वरदान प्राप्त गरेकी थिइन् । अग्निले पनि जलाउन नसक्ने वरदान पाएकी होलीकाले दाजुको आदेशअनुसार प्रह्लादलाई काखमा लिएर अग्निमा बस्दा भगवान विष्णुका परम् भक्त प्रह्लादलाई आगोले केही नगरी होलिका जलेर नष्ट भइन् । तर भगवान् विष्णुका परम भक्त प्रह्लादलाई केही भएन । होलीकाले ब्रह्माबाट प्राप्त बरदानको सदुपयोग गर्नुको सट्टा कसैलाई जिउँदै जलाएर मार्नका लागि उनले बरदानको दुरुपयोग गरेकी थिइन् । हिरण्यकश्यपुलाई भगवान विष्णुले नृसिंह अवतार लिएर मारेका थिए । शक्तिको दुरुपयोग गर्ने, हिंसा गर्ने, अर्कालाई कष्ट पु¥याउने जस्ता गलत क्रियाकलापलाई अन्त्य होस् भन्नका लागि पनि होली पर्वको महत्व रहेको छ । त्रेता यूगमा भगवान विष्णुका परमभक्त प्रह्लादसँग पनि होली पर्वलाई जोडेर हेरिन्छ ।
त्रेतायुगमा सुवर्ण वस्त्रधारी हिरण्यकश्यपु राक्षस एक हिन्दू पौराणिक पात्र हुन् । होलिका हिरण्यकश्यपुकी बहिनी तथा विष्णु भक्त प्रह्लादकी फुपू दिदी हुन् । ब्रह्माबाट प्राप्त वरदानको फाइदा उठाउँदै उनीले जलाएर मार्नको लागि आफू नग्न भएर विष्णुका भक्त रहेका प्रह्लादलाई आफ्नो काखमा लिएर आगोमा बसेकी थिइन् । हिरण्यकश्यपका पुत्र प्रह्लादलाई आफ्नै बहिनी होलिकाले आगोमा भष्म पार्न लाग्दा होलिका आँफै आगोमा भष्म भएकी थिइन् र विष्णुका भक्त प्रल्हादलाई केही नभएकोले घमण्ड धेरै दिन टिक्दैन भन्ने देखिन्छ । यही दिनको खुसियालीमा हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले होली पर्व मनाउने गर्छन् । यो चाडले वसन्त ऋतुको आगमनको शंखघोष पनि गर्दछ । होली रङ्गहरूको चाड हो । होलीको दिन मानिसहरूले एक अर्कामाथि विभिन्न प्रकारका रङ्गहरू हालेर एक अर्कालाई रङ्गीन बनाउँछन् । असत्य माथि सत्यको जित भएको होली पर्व मनाउनुको पौराणिक कारण र इतिहास रहेको छ ।
पछिल्लो समयमा होली पर्वलाई रमाइलो तरिकाले मनाउने गरेको पाइन्छ । फागु वा होला पर्व वसन्त ऋतुमा मनाइने हुँदा वसन्त पर्वका रूपमा लिने पनि गरिन्छ । होली रङ्गीन रङ्गहरूको चाड हो । विशेष गरी हिन्दूधर्मालम्बीहरू मात्र नभएर अन्य धर्म मान्नेहरू पनि होलीमा सहभागी भएको पाइएकोले यसलाई आपसी सद्भावको पर्व पनि मानिन्छ । नेपालमा परम्परागत विभिन्न कला र संस्कृतिले भरिएका चाडपर्वहरु मनाउने गरिन्छ । यस्तै फागुन शुक्लपूर्णिमाको दिन होली पर्व मनाउने गरिएको हो ।
होलीको दिन मानिसहरूले विभिन्न प्रकारका रङ्गहरू लगाई दिएर एक अर्कालाई रङ्गीन बनाउँछन् । होली खेल्ने दिनभन्दा अघिल्लो दिन राती होलीका दहन गरिन्छ । होलीको अघिल्लो रातमा प्रह्लादलाई काखमा लिएकी होलिकाको एक माटोको मूर्ति तयार गरिन्छ । यो प्रतिमालाई दाउराको खातमा राखेर दहन गरिन्छ र प्रह्लाद बचेको अनि होलिका मरेको अनुभूति गरिन्छ । राती होलीका दहन गरिसके पछि बिहान होली प्राकृतिक रङहरुबाट खेल्ने पर्व भएकोले पानीमा रङ्ग घोलेर एक अर्का माथि रङ्ग फाल्ने पनि चलन छ । पुरानो कटुता समाप्त गरेर, दुस्मनी बिर्सेर मानिस एक अर्कासँग मिल्ने दिन पनि हो । यस पर्वलाई फागुनको महिनामा मनाउने भएकाले फगुआ पर्व पनि भनिन्छ । रङहरुको पर्व होली विशेष गरेर यस वर्ष फागुन २९ गते नेपालको पहाडी क्षेत्र र चैत १ गते तराई मधेशमा एक आपसमा रङ साटासाट गरेर मनाइन्छ ।
होली पर्वमा घरपरिवार, साथीभाइ, इष्टमित्रहरू, नातागोता आपसमा रङ्गमा रङ्गिएर उल्लासपूर्वक मनाउन्छ । फागुन शुक्ल पूर्णिमाको अवसरमा पहाडदेखि तराई मधेश र गाउँदेखि सहरसम्मका केटाकेटी, युवायुवती तथा प्रौढहरूका हूल तथा जत्थाहरू हातमा रङ र रङ्गीन घोल पदार्थ लिएर गाउँदै, बजाउँदै, रमाइलो गर्दै आपसी रिसईबीलाई बिर्सेर उत्साह र उमङ्गका साथ मनाइने रङ्गीन पर्वको रूपमा लिइन्छ । होलीको महत्व नबुझ्नेहरूले गलत रङ्ग बनाउने वा पानीमा विभिन्न केमिकल मिसाएर प्लास्टिकका पोका बनाएर हान्ने गरेको देखिन्छ । यस्तो गर्नु हँुदैन र गरेको पाइएमा कानुनी कारवाही हुने भएकोले सतर्क रहनुपर्दछ । होलीमा विभिन्न खाले विकृतिहरू पनि देखिन थालेका छन् । जबर्जस्ती रङ्ग दलिदिने तथा लोला हान्ने प्रवृति गैह्र कानुनी भएकोले यस्तो कार्य नगर्न, नगराउन र गरेको पाइएमा कानुनी कारबाही हुनेछ ।
असत्यमाथि सत्यको जित, आपसी सद्भाव र सामाजिक एकताको सन्देश दिने होली वा फागु पर्व मनाउन हामी सवैमा उत्साहका जागेको छ । आपसी वैमनस्यतालाई बिर्सेर एक अर्कासँग उमङ्ग र खुशी साटासाट गर्दै एक आपसमा मिलेर सुख, शान्तिको कामना गर्नु नै यो पर्वको मुख्य विशेषता हो । होली पर्वको मुख्य उद्देश्य सुख, शान्ति र आपसी सद्भाव पनि हो । परम्परादेखि होली पर्वको माध्यमबाट भेटघाट, खुसी साटासाट गर्ने, रङ्ग लगाउने, आपसी सदभाव र शान्तिको कामना गर्ने दिन हो । विसं. २०८१ सालको होली पर्वको अवसरमा सुख, शान्ति, सुस्वास्थ्य, मेलमिलाप कायम गरी घमण्ड, शक्तिको दुरूपयोग र वैमनश्यताको अन्त्य भई सकारात्मक सोचको विकास होस् सबैमा हार्दिक शुभकामना छ । होली पर्वलाई शक्तिको दुरुपयोग गर्ने, हिंसा गर्ने, अर्कालाई कष्ट पु¥याउने जस्ता गलत क्रियाकलापको अन्त्य होस् र सवै खुसी छाओस् । यसो हुन सकेमा मात्र होली पर्वको वास्तविक पहिचान र महत्व भविष्यमा अज बढ्दै जानेमा विश्वास गर्न सकिन्छ ।
